Байршил тогтоох систем гэж юу вэ? (GPS - Global Positioning System)

GPS гэдэг нь дэлхийгээс 7440 км зайд байрлах орбит замаар явах 24 хиймэл дагуулуудаас бvрдэнэ. Эдгээр хиймэл дагуулууд нь дэлхийг єдєрт 2 удаа тойрон эргэж, дэлхийн аль ч цэгт байгаа GPS хvлээн авагчтай хэрэглэгчийн байрлалыг цаг хугацаа болон байрлалыг тодорхойлж єгдєг сансрын хиймэл дагуулуудын систем юм.

GPS vйлчилгээ нь анх цэргийн зориулалтаар гарсан боловч иргэний болон арилжааны чиглэлээр илvv єргєн ашиглагдаж байна. Энэ системийн дагуулуудаас ирvvлэх дохиолол тасралтгvй бєгєєд хэрэглэгч, хvлээн авагчийн тоонд хязгаар байхгvй, мєн vйлчилгээ vзvvлсний тєлбєр гэж байдаггvй.

GPS технологийн vндэс нь маш єндєр нарийвчлалтай цаг хугацаа болон байрлалын талаархи мэдээлэл байдаг. Хиймэл дагуулууд газрын станцаас ирэх дохиололыг хэмжин єєрийн байрлалыг нарийвчлан тооцоолж, энэ мэдээллээ тасралтгvй цацдаг. GPS хvлээн авагчийн байрлал тодорхойлоход 3-аас багагvй хиймэл дагуул ашиглана. Нэг доор хvлээн авсан мэдээлэлд анализ хийж єєрийн байгаа байрлалыг (уртраг, єргєрєг) гэсэн хоёр хэмжээсээр тодорхойлно. Харин дєрєв ба тvvнээс олон хиймэл дагуулаас хvлээн авсан долхиоллын тусламжтайгаар байрлалыг (уртраг, єргєрєг, далайн тvвшинтэй харицуулсан єндєрлєг) гурван хэмжээсээр тодорхойлдог.

Хиймэл дагуул гэж юу вэ?

Yндсэндээ бол гаригийг тойрч тойрог зам (орбит) -аар эргэлдэх бvх л зvйлсийг дагуул гэж нэрлэнэ. Манай дэлхийд байгалаас заяасан анхны дагуул бол Сар юм. Харин хvний гараар бvтээгдсэн илvv олон "Хиймэл" дагуулууд єнєєдрийг хvртэл мэндэлсэн бєгєєд, 1957 оны 10 сард Оросууд анх "Спутник"-г хєєргєсєнєєс хойш, 1997 оны 5 сар хvртлэх хугацаанд 4800 гаруй хиймэл дагуулыг хєєргєж, 2300 нь сансарт vvрэгээ гvйцэтгэсээр байна. Эдгээр одоогоор ажилаж байгаа хиймэл дагуулуудын ойролцоогоор 1300 нь Оросынх, 700 гаруй нь Америкийн хиймэл дагуулууд байна

GPS систем гэж юу вэ ?

GPS хvлээн авагчийн байрлал тодорхойлоход 3-аас багагvй хиймэл дагуул ашиглана. Нэг доор хvлээн авсан мэдээлэлд анализ хийж єєрийн байгаа байрлалыг (уртраг, єргєрєг) гэсэн хоёр хэмжээсээр тодорхойлно. Харин дєрєв ба тvvнээс олон хиймэл дагуулаас хvлээн авсан долхиоллын тусламжтайгаар байрлалыг (уртраг, єргєрєг, далайн тvвшинтэй харицуулсан єндєрлєг) гурван хэмжээсээр тодорхойлдог. Хиймэл дагуулын сигнал Сансрын хиймэл дагуул нь L1,L2 гэсэн хоёр тєрлийн радио сингалыг ашигладаг. L1 радио сигналыг цэрэг дайны зориулалтай GPS-д ашиглах ба UHF зурвасын єргєнд 1575.2 мГц давтамжинд єгєгдєл дамжуулдаг байна. GPS-г дэлхийн хаана ч ашиглаж болох боловч агуй, хонгил, машины граж, усан дор зэрэг газар GPS-н синалыг дамжуулах боломжгvй байдаг. GPS систем гурван хэсгээс тогтоно. • Сансрын хэсэг • Удирдлагын хэсэг • Хэрэглэгчийн хэсэг а) Сансрын хэсэг GPS системийн сансрын хэсэг нь GPS системийн хиймэл дагуулуудаас тогтох ба дэлхийн тойрог замыг 12 цаг тойрдог. Эдгээр хиймэл дагуулууд нь сансраас радио долгионуудыг илгээдэг. GPS-н сvлжээнд 24-єєс багагvй хиймэл дагуулуудаас тогтоно. Нийт хиймэл дагуулуудын 18 нь ажиллагаатай, 6 нь нєєцєнд байдаг. Сансарт GPS системийн нийт 6 тойрог зам байх ба зам тус бvрд нь 4 хиймэл дагуул байдаг. Тэдгээр нь 60°-ийн тэнцvv байрлах ба экваторын хавтгайтай 55°-ийн хазайлттай байдаг. Хиймэл дагуул нь жин нь 900 кг Хэмжээ нь 5 м Хурд нь 4 км/с Дохионы дамжуулал 1575.42 МГЦ, 1227.6 МГц b) Удирдлагын хэсэг Хяналтын хэсэг нь дэлхийн эргэн тойронд суурилагдсан тохируулгын станцуудаас тогтдог. Хяналтын станц нь хиймэл дагуулыг мєрдєх бєгєєд мэдээллийг дараа нь тєв станц уруу дамжуулдаг. Газрын станц хиймэл дагуулыг мєрдєх бєгєєд мэдээллийг дараа нь тєв станц уруу дамжуулдаг. Газрын станц хиймэл дагуул хоёрыг єєр хоорондоо тасралтгvй мэдээлэл дамжуулах нєхцєл бvрдvvлэхийн тулд хиймэл дагуулаас 24 цагийн турш тусгай зєєгч дохиог газрын станц руу дамжуулж єгнє. Ажиллагаанаас гарсан хиймэл дагуулыг дэлхийн дээр байрлаж байгаа хяналтын станцын тусламжтай удирдаж далай тэнгист унахаар тооцоолж тойрог замаас нь буулгана. с) Хэрэглэгчийн хэсэг GPS системийн хэрэглэгчийн хэсэг нь GPS системийн хvлээн авагчууд ба хэрэглэгчvvдээс бvрддэг. GPS-ийн хvлээн авагчууд нь хиймэл дагуулуудын дохионуудыг байрлал, хурд, хугацааны vнэлгээний хэмжигдэхvvн болгон хувиргадаг. GPS системийг навигац, байршил тогтоох, бусад судалгаа шинжилгээ хийхэд ашигладаг. X,Y,Z гурван хэмжигдэхvvнт байрлал тогтоох системийн хамгийн анхны хувилбар нь GPS юм. Байршил тогтоох тєхєєрємжийг нисэх онгоц, усан онгоц ганцаарчилсан жижиг гар зєєврийн тєхєєрємжинд єргєн ашиглагдаг. Тодорхой байрлал тогтоогч нь алс холын хvлээн авагчидад зориулан байрлалын єгєгдєл болон засваруудыг ашиглан байрлалыг тодорхойлоход GPS систем ашигладаг{wikipedia}

GPS системийн тухай

Дэлхийгээс 20,200км өндөрт орших GPS системийн хиймэл дагуулуудаас тогтох ба хиймэл дагуулууд нь дэлхийг өдөрт 2 удаа тойрон эргэж, дэлхийн аль ч цэгт байгаа GPS хүлээн авагчтай хэрэглэгчийн байрлалыг болон цаг хугацааг тодорхойлж өгдөг сансрын хиймэл дагуулуудын систем юм.GPS үйлчилгээ нь анх цэргийн зориулалтаар гарсан боловч иргэний болон арилжааны чиглэлээр илүү өргөн ашиглагдаж байна. Энэ системийн дагуулуудаас ирүүлэх дохиолол тасралтгүй бөгөөд хэрэглэгч, хүлээн авагчийн тоонд хязгаар байхгүй , мөн үйлчилгээ үзүүлсний төлбөр гэж байдаггүй.GPS технологийн үндэс нь маш өндөр нарийвчлалтай цаг хугацаа болон байрлалын талаархимэдээлэл байдаг. Хиймэл дагуулууд газрын станцаас ирэх мэдээг боловсруулж өөрийн байрлалыг нарийвчлан тооцоолж, энэ мэдээллээ тасралтгүй цацдаг. GPS хүлээн авагчийн байрлал тодорхойлоход 3-аас багагүй хиймэл дагуул ашиглана. Нэг доор хүлээн авсан мэдээлэлд анализ хийж өөрийн байгаа байрлалыг (уртраг, өргөрөг) гэсэн хоёр хэмжээсээр тодорхойлно. Харин дөрөв ба түүнээс олон хиймэл дагуулаас хүлээн авсан долхиоллын тусламжтайгаар байрлалыг (уртраг, өргөрөг, далайн түвшинтэй харицуулсан өндөрлөг) гурван хэмжээсээр тодорхойлдог.